Feature Article from Dialog 6 2009 (Poland), a journal of the International Theatre Institute, after Polish dramaturg Malgarzota Semil's viewing of my full-length play Saan Ba Tayo Ihahatid Ng Disyembre? at Philippine Educational Theater Association (PETA) in March 2009.

SCENA
FILIPIÑSKA
Ma³gorzata Semil
FILIPINY: (OD)BUDOWA TO¯SAMO.CI
1.
Trudno o lepszy punkt wyj.cia do
uwag o Filipinach i kulturze teatralnej tego
kraju ni¿ swoisty spektakl wykonywany
codziennie przez Carlosa Celdrana, z wykszta
³cenia plastyka, który trzy lata spê-
dzi³ jako cz³onek znanego eksperymentalnego
nowojorskiego zespo³u teatralnego
The Blue Man Group. Ubrany w barong
tagalog, tradycyjny strój filipiñski i . równie
¿ tradycyjny . czarny cylinder, Celdran
przychodzi codziennie na plac przed katedr
¹ w Manili. Na zabytkowym s³upie
milowym stawia radiomagnetofon, z przewieszonej
przez ramiê torby wyjmuje chor
¹giewkê . miniaturê flagi narodowej .
i po³o¿ywszy rêkê na sercu, intonuje hymn
pañstwowy. Po³owa zgromadzonych podejmuje
.piew: to Filipiñczycy, przywykli,
¿e przedstawienia zaczynaj¹ siê od
od.piewania hymnu. Nastêpnie Carlos
prowadzi grupê zebranych mniej wiêcej
trzydziestu osób na dwugodzinny spacer
po Intramuros, najstarszej czê.ci Manili.
Podczas drugiej wojny .wiatowej stolica
Filipin ucierpia³a w równym stopniu, co
Warszawa. Autentycznych zabytków jest
niewiele; Intramuros to okolone murem
i fos¹ stare miasto, wielko.ci¹ zbli¿one do
warszawskiego, i podobnie jak warszawskie
w znacznej czê.ci odbudowane.
Fot. Ma³gorzata Semil
MA£GORZATA SEMIL
162
SCENA
FILIPIÑSKA
Carlos pokazuje .wi¹tynie zbudowane
przez Hiszpanów, ale i resztki fortu Santiago,
gdzie pod koniec dziewiêtnastego
wieku stracono bohatera narodowego, pisarza
Jose Rizala, który swoj¹ twórczo.ci¹
zainicjowa³ powstanie przeciw kolonizatorom.
Trasa obejmuje ruiny Ateneo de
Manila, pierwszej prowadzonej przez Jezuit
ów wy¿szej uczelni na Filipinach, ko-
.ció³ .wiêtego Augustyna, gdzie pod koniec
wojny Japoñczycy wymordowali ponad
sto dwadzie.cia tysiêcy cywilów. Carlos
zwraca uwagê na ocala³e detale, .wiadcz
¹ce o przedwojennej wspania³o.ci Manili,
uchodz¹cej niegdy. za Pary¿ Wschodu
(na potwierdzenie ma stare fotografie).
Chce te¿ pokazaæ, jak Filipiñczycy absorbowali
elementy kultury swoich kolonizator
ów (po Hiszpanach w 1908 roku Filipiny
przejêli Amerykanie z zamiarem
uczynienia ich kolejnym stanem), naje.d.-
ców czy partnerów handlowych, jak Chiñ-
czycy. Tworzenie siê tego melan¿u kultur
. azjatyckiej, iberoamerykañskiej, europejskiej
i pó³nocnoamerykañskiej . oraz
jego przejawy we wszystkich aspektach
¿ycia (od jêzyka, poprzez obyczaje, kuchni
ê, gusta) to g³ówny temat opowiadanych
z niezwyk³¹ swad¹ i dowcipem historii
i anegdot. Przewodnik ilustruje je coraz to
nowymi rekwizytami, wyjmowanymi
z wielkiej torby, i muzyk¹ puszczan¹ z magnetofonu.
Za koronny przyk³ad synkretyzmu
Carlos podaje kamienne chiñskie
lwy przy wej.ciu do ko.cio³a katolickiego
oraz narodowy deser pod nazw¹ halohalo,
na który sk³adaj¹ siê wszystkie mo¿-
liwe owoce i s³odko.ci.
.Nie mogê zmieniæ wygl¹du Manili .
mówi Carlos . ale mogê zmieniæ to, jak siê
j¹ postrzega, wskazaæ, ¿e za tym, co widzimy
na co dzieñ, kryj¹ siê prawdziwe skarby.
. Tym samym wp³ywa tak¿e na to, jak
postrzega siê kulturê Filipin w ogóle. Filipi
ñczykom, zw³aszcza tym, którzy mieszkaj
¹ za granic¹, doskwiera poczucie, ¿e
zatracili swoj¹ to¿samo.æ. Jednak tu, na
miejscu, te¿ nie mamy poczucia to¿samo-
.ci . mówi Carlos . i jest nam z tym dobrze.
Bo jak zdefiniowaæ to¿samo.æ narodow
¹ mieszkañców siedmiu tysiêcy wysp,
mówi¹cych przesz³o osiemdziesiêcioma
jêzykami?
2.
Gdyby.my poszli inn¹ tras¹, po której
oprowadza Carlos Celdran . .ladami Imeldy
Marcos . trafiliby.my do obchodz¹cego
w³a.nie czterdziestolecie istnienia gigantycznego
centrum kultury Cultural Centre
of the Philippines (CCP). By³o ono oczkiem
w g³owie pani prezydentowej, chc¹cej
uchodziæ za mecenasa kultury. Budowla
wzniesiona na wydartych morzu terenach,
na grz¹skim gruncie by³a jedn¹ z wielu niezwykle
kosztownych zachcianek pierwszej
damy. Powstawa³a za pieni¹dze przeznaczone
na edukacjê, bez wizji co do celów,
jakie mia³aby spe³niaæ. Chyba ¿e mowa
o najwiêkszej z piêciu sal widowiskowych,
na osiem tysiêcy widzów, której pierwszym
przeznaczeniem by³ wymy.lony przez
Imeldê konkurs piêkno.ci.
Fot. Ma³gorzata Semil
FILIPINY: (OD)BUDOWA TO¯SAMO.CI
163 SCENA
FILIPIÑSKA
W ca³ym kompleksie, finansowanym
z pieniêdzy rz¹dowych, mie.ci siê obecnie,
oprócz wspomnianych sal widowiskowych,
miêdzy innymi kilka galerii i biblioteka.
Swoje siedziby maj¹ tu dwa sta³e zespo³y
folklorystyczne, dwa zespo³y baletowe,
dwie orkiestry, zespó³ madrygalistów oraz
utworzony w 1987 roku, czyli ju¿ po obaleniu
Marcosów, filipiñski teatr narodowy,
Tanghalang Pilipino. Na Filipinach jest wiele
teatrów i zespo³ów, ale dwa najwa¿niejsze
teatry instytucjonalne to w³a.nie Tanghalang
Pilipino oraz powo³ana do ¿ycia
znacznie wcze.niej, w 1967 roku, pozarz¹-
dowa organizacja PETA, czyli Philippine
Educational Theatre Association.
Obecno.æ hiszpañska na Filipinach sprawi
³a, ¿e niezale¿nie od licznych i bardzo
urozmaiconych tradycyjnych form widowiskowych,
ju¿ od dziewiêtnastego wieku znany
by³ tam teatr w pojêciu europejskim.
Przewa¿aj¹ca wiêkszo.æ utworów grana
by³a po hiszpañsku, nawet wówczas, gdy
dotyczy³a tematyki lokalnej. Z form teatralnych
Hiszpanie zaszczepili Filipiñczykom
zarzuelê. Z kolei Amerykanie, przynosz¹c
Filipinom system demokratyczny i narzucaj
¹c jêzyk (konstytucja Filipin jest napisana
po angielsku), przynie.li te¿ system edukacyjny,
a co za tym idzie otworzyli teatr na
dorobek dramaturgiczny Zachodu . tak¿e za
po.rednictwem filmu. Do ju¿
rozpowszechnionej tradycji
zarzueli dorzucili musical.
Wci¹¿ natomiast nie by³o dramatu
pisanego po filipiñsku,
czyli w tagalog. Ju¿ od zakoñ-
czenia drugiej wojny .wiatowej
w.ród ludzi uprawiaj¹cych
teatr zawodowo lub pó³zawodowo
(na przyk³ad w teatrach
uniwersyteckich) narasta³o poczucie,
¿e trzeba stworzyæ w³asny,
filipiñski teatr i dramat.
Odpowiedzi¹ na to zapotrzebowanie
by³a dzia³alno
.æ PETA. Trudno przeceniæ dzia³alno
.æ tej grupy entuzjastów . artystów i spo-
³eczników . którzy pod wodz¹ Cecile
Guidote-Alvarez postanowili .upowszechnia
æ i rozwijaæ sztukê teatru na Filipinach..
Od pocz¹tku dzia³alno.æ PETY przebiega-
Nowy gmach PETA.
MA£GORZATA SEMIL
164
SCENA
FILIPIÑSKA
³a dwutorowo. Jeden nurt polega³ na pracy
u podstaw, na dzia³alno.ci edukacyjnej
i wprzêganiu, czy te¿ wykorzystywaniu teatru
do zadañ spo³ecznych (jak zajêcia teatralne
dla dzieci ulicy), na wspomaganiu
rozlicznych zespo³ów, rozproszonych po
ca³ym kraju, czêsto uprawiaj¹cych formy
tradycyjne, i tworzeniu swego rodzaju sieci.
Równolegle za. budowano podstawy instytucjonalnego
teatru artystycznego.
Pierwszym krokiem by³o utworzenie zespo-
³u aktorskiego (Kalinangan Ensemble).
Aby aktywnie wspomagaæ w³asn¹ dramaturgi
ê, organizowano warsztaty, czytanie
nowych sztuk i co miesi¹c dawano premier
ê. Przez sze.æ lat realizowano cotygodniowe
widowisko telewizyjne oparte na dramacie
i prozie filipiñskiej, realizowano s³uchowiska
radiowe. Ogromne znaczenie
mia³y inscenizacje wspó³czesnych utworów
.wiatowych . z jednej strony Brechta,
z drugiej absurdystów (Becketta, Ionesco,
Geneta, Pintera . a tak¿e Mro¿ka) oraz zapraszanie
artystów zagranicznych do re-
¿yserowania, prowadzenia warsztatów
i seminariów. Ze szczególn¹ wdziêczno.-
ci¹ wspominany jest tu Czech Ladislav
Smoèek i enerdowski propagator Brechta
Kurt Bennewitz, ale tak¿e amerykañski
re¿yser Brooks Jones oraz Ellen Stewart.
PETA, która znalaz³a sobie tymczasow
¹ siedzibê w ruinach Fortu Santiago w Intramuros,
wkrótce sta³a siê wylêgarni¹ talent
ów pisarskich, szko³¹ dla aktorów teatralnych
i filmowych oraz re¿yserów,
a przede wszystkim teatrem. Zaistnieli
w nim publicznie miêdzy innymi tacy dramatopisarze,
uchodz¹cy do dzi. za najwybitniejszych,
jak autor pierwszej filipiñskiej
sztuki modernistycznej Paul Dumol, Tony
Perez i Malou Jacob, oraz re¿yserzy Lino
Brocka (znany w Europie jako re¿yser filmowy)
i Nonon Padilla (pó.niejszy dyrektor
artystyczny Tanghalang Pilipino). Po
blisko czterdziestu latach od swego powstania
PETA, która w latach stanu wyj¹tkowego
(1972-1981) prze¿ywa³a trudne chwile
w zwi¹zku ze swoim zaanga¿owaniem spo-
³ecznym, dorobi³a siê wreszcie . g³ównie
dziêki funduszom zagranicznym . w³asnej
siedziby. W 2006 roku otwarto niezbyt
du¿y, ale bardzo funkcjonalny budynek,
w którym oprócz sali widowiskowej, któr¹
mo¿na dowolnie kszta³towaæ, znalaz³o siê
miejsce dla biblioteki, centrum dokumentacji,
galerii oraz sal prób i sal studyjnych
pozwalaj¹cych realizowaæ wszystkie zadania
edukacyjne.
3.
Wspomniany ju¿ filipiñski teatr narodowy,
Tanghalang Pilipino, ma sta³y profesjonalny
zespó³ i prowadzi studio aktorskie,
którego absolwenci zasilaj¹ zespó³
podstawowy oraz inne teatry, kszta³ci te¿
re¿yserów. Daje do dziesiêciu premier w sezonie,
wystawiaj¹c klasykê i dramaturgiê
wspó³czesn¹; stara siê pozyskaæ nowe sztuki
rodzime. Sporo gra w obje.dzie, co wynika
z jego statusu, w który wpisane jest
upowszechnianie teatru.
Wydarzeniem artystycznym ostatniego
sezonu w Tanghalang Pilipino, przebiegaj
¹cego pod has³em To¿samo.æ i zmiana,
a po.wiêconego .ukazywaniu jednostki
mierz¹cej siê ze zmianami w swoim ¿yciu
i w otaczaj¹cym j¹ .wiecie., by³a inscenizacja
sztuki Golden Child (Z³ote dziecko)
Amerykanina Henry.ego Hwanga, zdobywcy
nagród Pulitzera (pierwszego Azjaty,
który tê nagrodê otrzyma³) i OBIE. Ale
prawdziwym przebojem jest . wpisuj¹cy
siê zreszt¹ w temat . musical Zsazsa Zaturnnah,
ze muzikal. Tytu³owa bohaterka
jest supermenk¹, która przybywa na ratunek
prowincjonalnemu w³a.cicielowi salonu
piêkno.ci, nieporadnemu ch³opakowi
o nie do koñca zdecydowanej orientacji
seksualnej, oraz ca³emu miasteczku. Zagra-
¿aj¹ im monstrualna ¿aba a tak¿e dru¿yna
agresywnych Amazonek z kosmosu. W rzeczywisto
.ci Zsazsa Zaturnnah jest wcieleniem
naszego bohatera . tê postaæ przybieFILIPINY:
(OD)BUDOWA TO¯SAMO.CI
165 SCENA
FILIPIÑSKA
ra on nieoczekiwanie, gdy po³knie znaleziony
tajemniczy kamieñ. Pokonanie wrog
ów miasteczka przydaje mu wiary we w³asne
si³y a tak¿e . byæ mo¿e . pozwala zdecydowa
æ o swoim przysz³ym losie: czy ma
rozpocz¹æ nowe ¿ycie z zakochanym w nim
s¹siadem. Królowa Amazonek za., po-
³kn¹wszy kamieñ, wypowiada niew³a.ciwe
zaklêcie i zmienia siê w .winiê.
Historyjka ta, ubarwiona niezbyt porywaj
¹c¹, nieco soulow¹ muzyk¹ disco filipino,
zagrana z doci.niêciem peda³u, bez
¿adnego dystansu, mo¿e siê wydawaæ do.æ
osobliwym wyborem repertuarowym na
scenie narodowej. Tyle ¿e Zsazsa Zaturnnah,
bohaterka komiksu wymy.lonego
w 2002 roku przez rysownika Carlo Vergar
ê, jest na Filipinach postaci¹ kultow¹
(szczególnie w .rodowiskach gejowskich).
Wydanie ksi¹¿kowe przygód Zsazsy otrzyma
³o wa¿n¹ nagrodê literack¹. Nied³ugo
potem powsta³ film. Skomponowany
w 2006 musical bi³ rekordy powodzenia.
Komiksowa proweniencja bohaterki usprawiedliwia
kiczowato.æ spektaklu, a fakt, ¿e
prawzorem dla niej i jej przygód by³y jeszcze
wcze.niejsze opowie.ci popularne, pozwala
dostrzec w ca³ym zjawisku kolejny
przejaw kulturalnego metisa¿u. .Zsazsa, jak
wiadomo, jest nie tylko uwielbiana, ale te¿
dobra na wszelkie k³opoty . tak¿e finansowe
., pisz¹ wprost dyrektorzy teatru w programie.
Nie bez racji: ju¿ po pierwszych
przedstawieniach trzeba by³o przenie.æ
spektakl do wiêkszego audytorium.
4.
PETA i Tanghalang Pilipino, dwie stabilne
instytucje, stanowi¹ obecnie podstaw
ê filipiñskiego teatru zawodowego, ale
do.æ wa¿n¹ rolê odgrywaj¹ tak¿e teatry uniwersyteckie,
które dla m³odych ludzi s¹
wstêpem do kariery artystycznej. Mia³am
okazjê obejrzeæ niektóre produkcje tych
teatrów podczas trzeciego festiwalu teatrów
uniwersyteckich Ikatlong Tanghal tocz¹cego
siê 10-14 lutego 2009. Zgromadzi³ osiem
przedstawieñ, .wiadcz¹cych, ¿e to teatr
bardzo zaanga¿owany, ciekawy i na dobrym
poziomie.
Zw³aszcza dwa przedstawienia zas³uguj
¹ na uwagê. Dula Ta (Bawmy siê) z uniwersytetu
z Santos City na Mindanao, wyspie,
na której nie ustaj¹ walki z d¹¿¹c¹ do
secesji partyzantk¹ muzu³mañsk¹, ukazuje
Romeo F. Narvaez Dula Ta, MSU-Kapapagariya, Santos City 2008, re¿. Romeo F. Narvaez.
MA£GORZATA SEMIL
166
SCENA
FILIPIÑSKA
stan wojny z perspektywy dwójki dzieci.
Ch³opiec i dziewczynka chc¹ siê razem
bawiæ . dzieci nie s¹ .wiadome, ¿e nale¿¹
do przeciwnych obozów, dopóki nie wkroczy
miêdzy nie rzeczywisto.æ i .mieræ.
Zagrane to by³o skromnie, bez przerysowañ
przez aktorów, którzy nie próbowali udawa
æ dzieci. Drugie przedstawienie, bardzo
dynamiczne i zrealizowane z rozmachem
przez zespó³ z Uniwersytetu Aquinas
w Legzapi na wyspie Luzon, to satyryczny
agitprop, który .wietnie sprawdzi³by siê na
ulicy. Rzecz dotyczy wyspy Rapu-rapu,
gdzie za przyzwoleniem przekupnych
w³adz eksploatacja odkrywkowych z³ó¿
z³ota doprowadzi³a do katastrofy ekologicznej
i rozpadu wyspy. Przedstawienie jest ha-
³a.liwe, kolorowe, pos³uguje siê transparentami
i maskami oraz bardzo wyrazistymi
znakami; na przyk³ad wyciête z kartonu
m³oty pneumatyczne stanowi¹ jednocze.nie
narzêdzie gwa³tu na symbolizuj¹cej wyspê
biednej wie.niaczce. Korupcja, rabunkowa
gospodarka . jak w tym przedstawieniu .
a do tego kwestia spo³ecznych kosztów
masowej emigracji, g³ównie kobiet, to nieomal
dy¿urne tematy najnowszej twórczo-
.ci teatralnej.
Kultywowanie sztuki etnicznej i podkre
.lanie jej ró¿norodno.ci przy równoczesnym
szukaniu jedno.ci, ci¹g³e pytania
o istnienie to¿samo.ci narodowej . to problemy,
z którymi borykaj¹ siê i twórcy,
i w³adze kulturalne.
Nie do koñca bowiem ma racjê wspomniany
wy¿ej przewodnik po Manili, Carlos
Celdran, twierdz¹cy, ¿e Filipiñczyków
nie gnêbi problem to¿samo.ci kulturowej
i narodowej. W rozmowach z nimi mo¿na
dowiedzieæ siê o szczególnym paradoksie:
choæ Hiszpanie rz¹dzili tu przez kilka stuleci
a Amerykanie znacznie krócej . to w³a-
.nie ci drudzy pozbawili Filipiñczyków historii
i to¿samo.ci. .Ucywilizowali. ich,
narzucili im swój jêzyk i system o.wiatowy
. i odciêli od korzeni kulturowych.
Dzisiaj zadaniem artystów jest odwrócenie
tego procesu, podjêcie próby stworzenia
nowej syntezy uwzglêdniaj¹cej zarówno
tradycjê, jak i wspó³czesno.æ.
5.
Do twórców, którzy podejmuj¹ tak¹ pró-
bê, zaliczyæ mo¿na z pewno.ci¹ Tony.ego
Pereza (rocznik 1952), którego sztukê drukujemy
w tym numerze. Jest z wykszta³cenia
psychologiem klinicznym i religioznawc
¹, absolwentem Ateneo de Manila. Podobnie
jak uchodz¹cy za pierwszego dramatopisarza-
eksperymentatora Paul Dumol i re-
¿yser Nonon Padilla, jeszcze na studiach
zaanga¿owa³ siê w dzia³alno.æ sceniczn¹
w teatrze Dulaang Sibol i ju¿ jako szesnastolatek
zacz¹³ wspó³pracowaæ z PETA.
Oprócz sztuk teatralnych i telewizyjnych,
scenariuszy filmowych, wierszy i tekstów
Tony Perez
FILIPINY: (OD)BUDOWA TO¯SAMO.CI
167 SCENA
FILIPIÑSKA
piosenek, pisze opowiadania. Za twórczo.æ
literack¹ odebra³ wiele nagród, miêdzy innymi
zaliczono go do stu najwybitniejszych
pisarzy stulecia niepodleg³o.ci (1898-1998).
Perez, którego twórczo.æ zebrana jest
w czterdziestu tomach (!), pisze te¿ ksi¹¿ki
po.wiêcone tematyce religioznawczej (miê-
dzy innymi interesuje siê santeri¹) i spirytystycznej.
Jeszcze jako wyk³adowca na Ateneo
de Manila za³o¿y³ grupê m³odych spirytyst
ów i nadal z ni¹ wspó³pracuje. Zajmuje
siê równie¿ malarstwem, a jego prace, .prerafaelickie
oleje. . jak sam o nich mówi .
wielokrotnie eksponowano na wystawach
indywidualnych i zbiorowych. Zrezygnowa³
z kariery akademickiej i pedagogicznej,
twierdzi, ¿e nie jest i nie chce byæ pisarzem
komercyjnym. Na ¿ycie zarabia od dwudziestu
lat jako pracownik ambasady amerykañ-
skiej w Manili.
Na obwodnicy pó³nocnej, najpopularniejsza
sztuka Pereza, która ma tak¿e wersj
ê filmow¹, pochodzi z 1985 roku, kiedy
otrzyma³a trzeci¹ nagrodê na konkursie dramatopisarskim
CCP. Premiera, w re¿yserii
Nonona Padilli, z którym Perez wspó³pracuje
od czasu studiów, odby³a siê w Tanghalang
Pilipino trzy lata pó.niej. Sztuka
stanowi trzeci¹ czê.æ trylogii zatytu³owanej
Tatlong Paglalakbay (Trzy podró¿e).
Pozosta³e dwie to Bombita (1981) i Biyaheng
Timog (1984). Wszystkie trzy osadzone
s¹ w konkretnych realiach spo³ecznych,
rozgrywaj¹ siê wspó³cze.nie, a ich
akcja toczy siê w pojazdach: Bombita
w d¿ipie, Biyaheng Timog w konwoju piê-
ciu samochodów. Inspirowane s¹ jednak
przygodami bohaterów ludowego eposu,
trzech braci, którzy wyruszaj¹ na poszukiwanie
mitycznego ptaka Adarna, ptaka ¿ycia.
Podró¿ stanowi metaforê poszukiwañ
siebie. Bohater pierwszej ze sztuk, Pedro,
jest wojskowym, który szuka wolno.ci osobistej,
a w rezultacie ucieka od rzeczywisto
.ci. Bohater drugiej sztuki, Diego, ambitny
artysta, w nadziei na znalezienie mi-
³o.ci odwzajemnionej, wik³a siê w skomplikowane
zwi¹zki rodzinne i popada
Tony Perez Na obwodnicy pó³nocnej, Fine Arts Theatre 2008, re¿. Joshua Deocareza.
MA£GORZATA SEMIL
168
SCENA
FILIPIÑSKA
w nerwicê. Wedle komentarza samego
autora, trzeci z bohaterów, kompozytor
z Na obwodnicy pó³nocnej, chce wys³ucha
æ .piewu Adarny, by przed³u¿yæ ¿ycie
ukochanej.
W podró¿y rozgrywa siê wiele dramat
ów . mówi Perez. . Cz³owiek, maj¹c ograniczone
mo¿liwo.ci ruchu, koncentruje siê
na my.lach i uczuciach. Uwiêzienie w jednej
przestrzeni sprawia, ¿e ludzkie relacje
siê intensyfikuj¹.
Drug¹ trylogiê dramatyczn¹, któr¹ Perez
rozpocz¹³ w latach dziewiêædziesi¹tych
i nazywa swoj¹ .Kaplic¹ Sykstyñsk¹.,
ukoñczy³ dopiero w ubieg³ym roku sztuk¹
Saan ba tayo ihahatid ng Disyembre? (Dok
¹d prowadzi nas grudzieñ?). Tym razem
wszystkie trzy dramaty dotycz¹ przedstawicieli
jednej rodziny . ale ka¿dy z nich
mo¿e funkcjonowaæ oddzielnie. Perez znów
powo³uje siê na archetypy i w¹tki z Ibong
Adarna, choæ podobnie jak poprzednio,
¿adnych dos³ownych odniesieñ nie ma i akcja
rozgrywa siê we wspó³czesnych realiach.
Zamiarem autora by³o . jak twierdzi
. ukazanie Filipiñczyka jako kochanka.
Motywem przewodnim rzeczywi.cie
jest mi³o.æ, przyja.ñ, wierno.æ, zdrada
i niemo¿no.æ wyboru; w tle za. jest proces
twórczy. Pierwsze dwie sztuki: Oktubre,
Noong Tayo.y Nagmamahalan Pa (Pa.-
dziernik, kiedy jeszcze siê kochali.my)
i Nobyembre, Noong Akala Ko.y Mahal
Kita (Listopad, kiedy my.la³em, ¿e ciê kocham)
to psychologiczne dramaty, trójk¹ty
lub je.li kto. woli melodramaty, w których
rozdarte emocjonalnie postaci prze¿ywaj¹
piek³o, a niemo¿no.æ dokonania wyboru
prowadzi je do autodestrukcji. Wed³ug Nonona
Padillo, który wszystkie trzy wyre¿yserowa
³ (pierwsze dwa w Taghalang Pilipino
w latach 1992 i 1994, a trzeci w 2009
w PETA) Oktubre. to wariacja na temat
Przy drzwiach zamkniêtych, w której kobieta
jednakowo silnie zaanga¿owana uczuciowo
z dwoma mê¿czyznami ucieka w depre-
Tony Perez Saan ba tayo ihahatid ng Disyembre?, PETA 2008, re¿. Nonon Padilla.
169
SCENA
FILIPIÑSKA
sjê. W Nobyembre. bohater zatraca siê
i pogr¹¿a w totalnej izolacji, nie mog¹c
wybraæ miêdzy kobiet¹, która kocha w spos
ób wyidealizowany, a kobiet¹ która go
poci¹ga zmys³owo.
Trzecia ze sztuk, te¿ oparta na trójk¹-
cie, jest daleka od bana³u i w zakoñczeniu
przynosi postaciom pojednanie i swego rodzaju
ukojenie. Jest rok 1965. Bohater sztuki,
cierpi¹cy na bli¿ej niesprecyzowane problemy
psychiczne, zapewne schizofreniê,
porzuca na jaki. czas dom, wyje¿d¿a do
Ameryki, a kiedy powraca, odkrywa, ¿e
jego ¿ona zwi¹za³a siê z jego najlepszym
przyjacielem i w dodatku spodziewa siê
dziecka. M¹¿ ¿¹da, by ¿ona zdecydowa³a,
z kim chce byæ, a gdy ta odmawia jakiegokolwiek
dzia³ania, domaga siê, by przyjaciel
pope³ni³ samobójstwo. Co te¿ ten czyni.
Ale czy na pewno? Czy strzelaj¹c do
siebie, zabija siê? I czy w ogóle dosz³o do
zdrady? Byæ mo¿e bohater tylko tak widzi
rzeczywisto.æ? Jest to ca³kiem mo¿liwe, bo
w kolejnych aktach (rozgrywaj¹cych siê na
przemian w 1965 roku i w 2008) przyjaciel
nadal funkcjonuje. Ale te¿ równie dobrze
mo¿e to byæ jego duch. W obu p³aszczyznach
czasowych pojawia siê te¿ wnuczka
g³ównego bohatera, która w 1965 jeszcze
siê nie urodzi³a, niemniej przybywa z przysz
³o.ci, by ingerowaæ w ¿ycie dziadków. W
planie wspó³czesnym wnuczka i jej m¹¿
usi³uj¹ poznaæ prawdê o przesz³o.ci, wchodz
¹ w role przodków, analizuj¹c zasady ich
wyborów, ró¿ne mo¿liwe wersje ich .mierci
i mechanizm pamiêci. Dopiero fina³ rzuca
.wiat³o na przebieg wydarzeñ. Niczym deus
ex machina pojawia siê odziedziczony po
dziadkach kuferek zawieraj¹cy korespondencj
ê z przyjacielem, z której wynika, ¿e
nie pope³ni³ on samobójstwa, lecz . aby
uratowaæ ma³¿eñstwo przyjació³ . wyjecha³
z kraju na zawsze. M³odzi analizuj¹ te¿
w³asny, niezbyt udany zwi¹zek i dopiero
w epilogu prze³amuj¹ wzajemne opory, pojednani
wokó³ spraw rodzinnych . i tych
przesz³ych, i zwi¹zanych z oczekiwanym
dzieckiem. Symbolem tego pojednania
i harmonii jest ukoñczenie wreszcie przez
mê¿a wnuczki obrazu Narodzenia Pañskiego,
który obsesyjnie . i dot¹d bezskutecznie
. próbowali stworzyæ przedstawiciele
kolejnych pokoleñ rodziny.
W lekturze (a¿ do fina³u) nie jest w pe³ni
jasne, jak potoczy³y siê losy bohaterów trójk
¹ta. Padilla stara siê do.æ jednoznacznie
wskazaæ, ¿e to, co obserwujemy na scenie,
to koszmar odbywaj¹cy siê w g³owie g³ównego
bohatera. St¹d sterylna bia³a dekoracja
sugeruj¹ca wnêtrze, ale z lekko zdeformowan
¹ perspektyw¹, st¹d wy.wietlone na
tylnej .cianie skany mózgu, nieoczekiwane
surrealistyczne efekty (na przyk³ad nagle
wy³aniaj¹ca siê z pod³ogi ludzka rêka)
a tak¿e gwa³towne przeistaczanie siê aktor
ów z postaci w postaæ (czwórka aktorów
gra sze.æ postaci).
Czy z tego wszystkiego mo¿e . by wró-
ciæ do wcze.niejszej my.li . narodziæ siê
nowa kultura i to¿samo.æ filipiñska? W jakim
stopniu mo¿e przyczyniæ siê do tego
Perez? Na pytania te nie ma jasnej odpowiedzi.
Warto jednak zauwa¿yæ, ¿e ten pracownik
ambasady amerykañskiej z jednej
strony . jak twierdzi Padilla . przej¹³ koncepcj
ê teologiczn¹ .wiêtego Augustyna (¿e
Bóg jest jedynym .ród³em ³aski, a cz³owiek
mo¿e staraæ siê o ni¹ dziêki swym dobrym
uczynkom, ale nie mo¿e sam jej zdoby
æ), a drugiej za. jest spirytyst¹. Nale¿y
do grupy The Spirit Questors, której cz³onkowie
og³osili, ¿e tworz¹ zespó³ odpowiedzialnych
szamanów, czarowników, uzdrowicieli
i magów, .wiadcz¹cy us³ugi za darmo
potrzebuj¹cym, którzy wyczerpali ju¿
wszelkie inne drogi rozwi¹zania swoich
problemów.
Je.li dodamy do tego odwo³ania do tradycyjnych
mitów w sztukach Pereza s¹siaduj
¹ce ze wspó³czesn¹ tematyk¹ jego dramat
ów, ³atwo doj.æ do wniosku, ¿e byæ mo¿e
osoba i twórczo.æ Pereza rzeczywi.cie zawieraj
¹ w sobie elementy powstaj¹cej nowej
synkretycznej to¿samo.ci filipiñskiej.